हरतालिका तृतीया म्हणजे काय Hartalika Tritiya in Marathi: कोरोना कालावधीमुळे, प्रत्येक सणात यावेळी काही फरक आहे. तसे, हरतालिका तीजचे उपवास घरी केले जातात. पण काही स्त्रिया गटात जमून किंवा मंदिरात एकत्र येऊन प्रार्थना करतात, परंतु यावेळी अनेक लोक एकाच ठिकाणी जमू शकणार नाहीत. त्यामुळे सणाचा रंग थोडा फिका पडला असावा. पण यामुळे ना पूजा कमी होईल ना भक्तांच्या भक्तीत. कारण देवाची खरी उपासना कुठेही करता येते.
हिंदू धर्मात, पतीला देवाचा दर्जा दिला जातो आणि स्त्रिया त्यांच्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी एका वर्षात अनेक उपवास करतात. यापैकी एक म्हणजे हरहरतलिका तीज व्रत. या दिवशी स्त्रिया दिवसभर उपवास ठेवतात आणि भगवान शिव आणि माता पर्वजींच्या उपासनेत लीन होतात. उत्तर भारतात केवळ विवाहित स्त्रियाच नव्हे तर अविवाहित मुलीसुद्धा योग्य वराची इच्छा करण्यासाठी हे व्रत करतात. असे मानले जाते की माता पार्वतीने शिव यांना पती म्हणून प्राप्त करण्यासाठी लग्नापूर्वी हे व्रत ठेवले. यावेळी हरतालिका तीज 9 सप्टेंबर रोजी साजरी केली जात आहे. हे व्रत पाळण्यासाठी काही विशेष नियमांचे पालन करणे आवश्यक आहे. पूजेची पद्धत, नियम आणि वेगवान कथा जाणून घेऊया.
हरतालिका तृतीया म्हणजे काय | Hartalika Tritiya in Marathi
पौराणिक मान्यतेनुसार, हरतालिका तीजचे व्रत प्रथम माता पार्वतीने पाळले होते. परिणामी, भगवान शंकर तिला तिच्या पतीच्या रूपात मिळाले. याच कारणामुळे शिव, पार्वती, कार्तिकेय, गणेश आणि नंदी यांच्या मातीच्या मूर्ती उपवासाच्या वेळी पूजेसाठी बाजारात उपलब्ध असतात.
देवी सती पित्याच्या यज्ञात पती शिवाचा अपमान सहन करू शकली नाही. सतीने यज्ञाच्या अग्नीत स्वतःला जाळले. पुढच्या जन्मात त्याचा जन्म हिमाचल राज्यात झाला आणि मागील जन्माच्या स्मृतीमुळे त्यानी भगवान शंकरला पती म्हणून मिळावे म्हणून या जन्मात तपश्चर्या केली.
देवी पार्वतीने आपल्या मनामध्ये भगवान शिव यांना पती म्हणून स्वीकारले होते आणि ती नेहमी भगवान शिवाच्या तपश्चर्येत लीन असे. मुलीची ही अवस्था पाहून राजा हिमाचल काळजी करू लागला. जेव्हा त्यांनी या संदर्भात नारदजींशी चर्चा केली, तेव्हा त्यांच्या सांगण्यावरून त्यांनी आपली मुलगी उमाचे लग्न भगवान विष्णूशी करण्याचा निर्णय घेतला.
जेव्हा पार्वतीला समजले की तिच्या वडिलांनी तिचे लग्न भगवान विष्णूशी करावे अशी इच्छा आहे, तेव्हा तिचे हृदय दुखावले गेले. तिने तिच्या मैत्रिणींना सांगितले की ती भगवान शिव शिवाय इतर कोणाशीही लग्न करणार नाही.
पार्वतीच्या मनाबद्दल जाणून घेतल्यावर तिच्या मैत्रिणींनी तिला घेऊन घनदाट जंगलात गेली. अशाप्रकारे, सख्यांनी तिचे अपहरण केल्यामुळे या व्रताला हरतालिका व्रत असे नाव देण्यात आले.
पार्वतीजींच्या या तपश्चर्येने महिलांना हरतालिका तीजचे व्रत पाळण्याची प्रेरणा मिळाली. अविवाहित मुली देखील योग्य पती मिळवण्यासाठी हे व्रत ठेवू शकतात.
हरतालिका तीजचे व्रत निर्जला केले जाते. म्हणजेच संपूर्ण दिवस, संपूर्ण रात्र आणि दुसऱ्या दिवशी सूर्योदयानंतर अन्न आणि पाणी घेतले जाते.
हरतालिका तृतीया उपवास नियम
- हे व्रत अविवाहित मुली आणि विवाहित स्त्रिया करतात.
- एकदा हे उपवास सुरू झाले की ते सोडले जात नाही.
- जर एखाद्या महिलेला खराब आरोग्यामुळे हे व्रत ठेवता येत नसेल तर एकदा उद्यपान केल्यानंतर हा उपवास फळांसह ठेवता येतो.
- हरतालिका व्रतात रात्री झोप येत नाही, परंतु रात्रभर परमेश्वराचे भजन करणे शुभ मानले जाते.
हरतालिका तीजची पूजा साहित्य (Hartalika Teej Puja in Marathi)
हरतालिका पूजेसाठी – ओले काळी माती किंवा वाळूची वाळू. बेलची पाने, शमीची पाने, केळीची पाने, दातुराची फळे आणि फुले, एकवान फुले, तुळशी, मांजरी, जनाईवा, नाडा, कपडे, सर्व प्रकारची फळे आणि फुलांची पाने, फुलहारा (नैसर्गिक फुलांनी सजवलेली).
पार्वती मातेसाठी सुहाग साहित्य- मेहंदी, बांगडी, बिचिया, काजल, बिंदी, कुमकुम, सिंदूर, कंगवा, माहौर, बाजारात उपलब्ध सुहाग पुडा इ. श्रीफळ, कलश, अबीर, चंदन, तूप-तेल, कापूर, कुमकुम, दीपक, तूप, दही, साखर, दूध, पंचामृत साठी मध.
सर्वप्रथम ‘उमामहेश्वरसंयुज्य सिद्ध्ये हरितालिका व्रतामहन करिष्ये’ या मंत्राचा संकल्प करून, मंडळे इत्यादींनी घर सजवा आणि पूजेचे साहित्य गोळा करा.
प्रदोष काळात हरतालिका पूजा केली जाते. प्रदोष काळ म्हणजे दिवसा आणि रात्री भेटण्याची वेळ. संध्याकाळी आंघोळ करा आणि स्वच्छ आणि चमकदार कपडे घाला. त्यानंतर पार्वती आणि शिव यांची सोनेरी (जर ते शक्य नसेल तर मातीची) मूर्तीची पूजा करा आणि कायद्यानुसार त्यांची पूजा करा.
- वाळू किंवा काळ्या मातीपासून शिव-पार्वती आणि गणेशजींच्या मूर्ती स्वतःच्या हातांनी बनवा.
- यानंतर, मधातील सर्व साहित्य मधकोश बॉक्समध्ये ठेवा, नंतर या वस्तू पार्वतीला अर्पण करा.
मग आधी गणेशाची आरती करा, नंतर शिवाची आणि नंतर देवी पार्वतीची. त्यानंतर परमेश्वराची प्रदक्षिणा घाला. रात्री जागरण केल्यानंतर सकाळच्या पूजेनंतर पार्वतीला सिंदूर अर्पण करा. काकडी-हलवा अर्पण करा आणि नंतर काकडी खाऊन उपवास मोडा, शेवटी सर्व साहित्य गोळा करा आणि त्यांना पवित्र नदी किंवा तलावात विसर्जित करा. या सणाला दुसरीकडे बुधी तीज असेही म्हणतात. या दिवशी सासू आपल्या सुनेला सुहागी देते. हे व्रत केल्याने अविवाहित मुलींना अपेक्षित वर मिळतो आणि विवाहित स्त्रियांचे भाग्य वाढते आणि शिव-पार्वती त्यांना अखंड सौभाग्यवती होण्याचे वरदान देतात.
तीज आणि सणांमध्ये काय फरक आहे?
तीज हा सण महिलाद्वारा साजरा केला जाणारा सण आहे.
तीज: एका वर्षात दोन तीज साजरे केले जातात. एक सावन (हरियाली तीज) महिन्यात आणि दुसरा भडाऊ (हरतालिका तीज) महिन्यात. या दिवशी स्त्रिया भगवान शिव आणि माता पार्वतीची पूजा करतात आणि उपवास करतात, त्यांच्या अखंड सौभाग्याची कामना करतात. प्रामुख्याने तीज हा सण उत्तर भारतात साजरा केला जातो.
तीज साजरी करण्याची आमची पद्धत
मी हरतालिका तीज सर्वत्र वेगवेगळ्या प्रकारे साजरी करताना पाहिली आहे, प्रत्येकाचे स्वतःचे नियम आहेत, त्यांचे स्वतःचे विश्वास आहेत, त्यांची स्वतःची श्रद्धा आहे आणि त्यांची स्वतःची पद्धत आहे.
सार्गी (उथगन) ब्रह्म मुहूर्तामध्ये काहीतरी खाल्ले जाते, त्याला आमच्या भाषेत उथगन म्हणतात, ते सार्गी सारखेच आहे, त्यात फक्त काहीतरी खाल्ले जाते जेणेकरून 24 तास उपवास करता येतो.
1. ब्रह्मा मुहूर्ताच्या वेळी तुम्ही सकाळी काही अन्न घेऊ शकता! तुम्ही चहा आणि पाणी देखील पिऊ शकता, सूर्योदयापूर्वी हे काम करा.
2. निर्जला उपवास सूर्योदयानंतर सूर्यास्त होईपर्यंत सुरू होतो. जर तुम्ही पहिल्यांदा शर्बत प्यायले तर पूजा केल्यानंतर तुम्ही दरवर्षी शर्बत पिऊ शकता.
3. आंघोळ केल्यावर स्वच्छ कपडे घाला, पूजेच्या सर्व वस्तू गोळा करा, पूजेमध्ये हंगामानुसार फळे ठेवा, ज्या नंतर तुम्ही मेकअपच्या वस्तू जसे की बिंदी, सिंदूर, महावर, बांगडी इत्यादी ठेवा. तुम्ही ते घालू शकता किंवा आईला, सासूला दिले जाऊ शकते.
मंडप
- सर्वप्रथम शिव आणि गौरीची स्थापना करण्यासाठी एक सुंदर वर्तुळ बनवा.
कलश
- कोणत्याही उपासनेमध्ये कलश खूप महत्वाचे आहे.
सर्वप्रथम, कलशात (पाणी, पैसा) ठेवल्यानंतर त्यात नारळ ठेवा, लाल कपड्याने झाकून दिवा लावा.
4. शिव, पार्वतीची मूर्ती ठेवून आणि तिला चंदन आणि सिंदूर लावून. जनु आणि चुन्नी दिली जातात. फुले, फळे, प्रसाद वगैरे अर्पण करून गौर बनवा.
5. गाईचे शेण कोणत्याही धर्माच्या पठणात आपल्या धर्मात शेणाचे खूप महत्त्व आहे.
यामध्ये सुद्धा आपण लहान शेण शेण बनवतो आणि त्याला सिंदूर आणि चुन्नी अर्पण करतो.
हे शेण पूजेच्या सुरुवातीपासून पूजेच्या शेवटपर्यंत सात वेळा लावावे लागते आणि तेच सिंदूर स्वतःच्या मागणीसाठी लावावे लागते, ज्याला सुहाग लीना म्हणतात.
हरतालिका तीज 2021 मध्ये भारतात तीज सण का आणि केव्हा साजरा केला जातो? (Hartalika Teej 2021)
हरतालिका तीज 2021: पावसाळ्याच्या काळात भारतातील या हिंदू सणाची तारीख, इतिहास, महत्त्व आणि उत्सव याबद्दल आपल्याला काय माहित असणे आवश्यक आहे ते येथे आहे:
उत्तर भारतीय चांद्र महिन्याच्या उज्ज्वल अर्ध्याच्या तिसऱ्या दिवशी साजरे केले जाणारे, हरतालिका तीज हे हरियाली तीज आणि कजरी तीजसह तीन तीजांपैकी एक आहे. जे भारतभर हिंदू महिलांनी साजरे केले आहे. भारतीय मान्सून हा सर्वात लोकप्रिय हिंदू सण घेऊन येतो. जो भारतीय राजस्थान, मध्य प्रदेश, हरियाणा आणि उत्तर प्रदेश या राज्यांमध्ये साजरा केला जातो.
पावसाळ्याच्या काळात भारतात हरतालिका तीज 2021 ची तारीख
हरतालिका तीज भारतात हरियाली तीज साजरी झाल्यानंतर एक महिना आणि मुख्यतः गणेश चतुर्थीच्या एक दिवस आधी येते. हा दिवस भाद्रपुडाच्या हिंदू महिन्याच्या शुक्ल पक्ष तृतीयेला साजरा केला जातो, जो उत्तर भारतीय चंद्र महिन्याच्या शुक्ल पक्षाचा तिसरा दिवस आहे.
- यावेळी हरतालिका तीज 11 सप्टेबर 2021 रोजी पडत आहे.
इतिहास (Hartalika Tritiya History in Marathi)
पौराणिक कथेनुसार, देवी पार्वतीचा मैत्रीण तिला एकदा जंगलात घेऊन गेली जेणेकरून तिचे वडील विष्णूशी तिच्या इच्छेविरुद्ध लग्न करू शकणार नाहीत. तिचे वडील हिमालयाने विष्णूला लग्नात हात देण्याचे वचन दिल्यानंतर पार्वती तिच्या मैत्रिणीला तिचे अपहरण करण्याची विनंती करते.
पार्वतीला हे लग्न घडण्यापासून वाचवायचे होते कारण तिने पती म्हणून शिव प्राप्त करण्यासाठी गंगा नदीच्या काठावर कठोर तप केले होते. नियोजित अपहरणानंतर पार्वतीने घनदाट जंगलात तप केले आणि अनेक वर्षे शिव उपासनेत मग्न राहिली.
एक तपस्वी असल्याने, शिवाला तिच्याबद्दल सुरुवातीला माहिती नव्हती परंतु शेवटी तिची भक्ती लक्षात आली. तिच्या दैवी स्वरुपात तिच्यासमोर हजर होऊन, शिव तिच्याशी लग्न करण्यास तयार झाला.
हरतालिकेचे महत्त्व
हरतालिका हा शब्द ‘हरत’ आणि ‘अलिका’ या शब्दापासून बनला आहे ज्याचा अर्थ ‘महिला मैत्रिणीचे अपहरण’ असा होतो. हिंदू भक्तांचा असा विश्वास आहे की हरतालिका तीजच्या दिवशी शिवाने पार्वतीला 108 पुनर्जन्मानंतर पत्नी म्हणून स्वीकारले.
भारतात उत्सव
या दिवशी, विवाहित हिंदू स्त्रिया निर्जला व्रत किंवा उपवास करतात जेथे ते दिवसभर काहीही खाले जात नाहीत किंवा पाणी हि ग्रहण केले जात नाही. पती, मुले आणि स्वतःच्या आरोग्यासाठी स्त्रिया दिवसभर उपवास करतात.
हिंदू पौराणिक कथेनुसार शिव आणि पार्वतीचे पुनर्मिलन करण्यासाठी समर्पित असल्याने सण साजरा करण्यासाठी भक्त पार्वती आणि शिव यांच्या अस्थायी मूर्तींना वैवाहिक आनंद, सौहार्द आणि संततीसाठी प्रार्थना करतात. प्रार्थना एका विशिष्ट कालावधीत केली जाते जिथे सकाळचा काळ किंवा पहाटे हरतालिका पूजा मुहूर्त पार्वतीला प्रार्थना करण्यासाठी शुभ मानले जाते.
हरतालिका पूजा मराठी 2021
हरतालिका तीज व्रत कथा (Hartalika Teej Story in Marathi)
एकदा भगवान शिवाने पार्वतीला तिच्या मागील जन्माची आठवण करून देण्यासाठी या व्रताच्या महानतेची कथा सांगितली.
श्री भोलेशंकर म्हणाले – हे गौरी! हिमालयावर वसलेल्या गंगेच्या काठावर तुमच्या बालपणात तुम्ही खालच्या दिशेने तोंड करून बारा वर्षे कठोर तप केले होते. तुम्ही जेवण न करता इतका वेळ घालवला. माघच्या भयंकर थंडीत तुम्ही सतत पाण्यात प्रवेश करून तप केले. वैशाखच्या कडाक्याच्या उष्णतेत तुम्ही पंचग्नीने शरीर जळाले. श्रावणातील मुसळधार पावसात तुम्ही अन्न आणि पाणी न घेता मोकळ्या आकाशाखाली वेळ घालवला.
तुमचे वेदनादायक तपस्या पाहून तुमचे वडील खूप दुःखी व्हायचे. ते मोठ्या संकटात होते. मग एक दिवस नारदजी तुझ्या तपस्या आणि तुझ्या वडिलांचे त्रास पाहून तुझ्या घरी आले आणि त्याच्या येण्याचे कारण विचारले.
नारदजी म्हणाले – गिरीराज! भगवान विष्णूच्या निरोपाने मी येथे आलो आहे. तुमच्या मुलीने कठोर तप केले आहे. यावर खूश होऊन त्यांना तुमच्या मुलीशी लग्न करायचे आहे. मला या संदर्भात तुमचे मत जाणून घ्यायचे आहे.
नारदजींचे शब्द ऐकल्यावर गिरीराज प्रसन्न झाले. जणू त्यांचे सर्व त्रास दूर झाला. आनंदित होऊन ते म्हणाले नारदजी! जर स्वतः विष्णूला माझ्या मुलीशी लग्न करायचे असेल तर मला काय हरकत आहे? तोच खरा ब्राह्मण आहे. हे महर्षी! प्रत्येक वडिलांची इच्छा आहे की त्याची मुलगी सुख आणि संपत्तीसह पतीच्या घराची लक्ष्मी बनली पाहिजे. (वडिलांचा अर्थ असा आहे की पतीच्या घरी जाऊन त्यांची मुलगी वडिलांच्या घरापेक्षा आनंदी असावी.)
वडिलांची मंजूरी मिळाल्यावर नारदजी विष्णूंकडे गेले आणि त्यांना तुमचे लग्न निश्चित झाल्याची बातमी सांगितली. पण जेव्हा या लग्नाची गोष्ट पार्वती कानावर पडली, तेव्हा तुमच्या दुःखाला थारा नव्हता.
तुमच्या एका मैत्रिणीला तुमची ही मानसिक स्थिती समजली आणि तिला तुमच्याकडून त्या वेडेपणाचे कारण जाणून घ्यायचे होते. मग तुम्ही सांगितले – मी भगवान शिव शंकर यांची मनापासून निवड केली आहे, पण माझ्या वडिलांनी माझे लग्न विष्णूशी निश्चित केले. मी एका विचित्र धर्म-संकटात आहे. आता काय करायचं जीव सोडण्याशिवाय पर्याय नाही.
तुमची मैत्रीण खूप हुशार आणि समजूतदार होती.
ती म्हणाली- सखी! त्यात जीव देण्याचे कारण काय? संकटाच्या वेळी, आपण धीर धरायला हवा. स्त्रीच्या जीवनाचा अर्थ या वस्तुस्थितीमध्ये आहे की एकदा पतीच्या रूपाने हृदयाने स्वीकारले की तिने आयुष्यभर त्याच्याबरोबर राहावे. खरा विश्वास आणि सचोटीच्या समोर, एखाद्याला ईश्वरालाही शरण जावे लागते. मी तुम्हाला घनदाट जंगलात घेऊन जाते, जे आध्यात्मिक अभ्यासाचे ठिकाण आहे आणि जिथे तुमचे वडील सुद्धा तुम्हाला शोधू शकत नाहीत. तिथे तुम्ही ध्यानात लीन व्हाल. माझा विश्वास आहे की देव तुम्हाला नक्कीच मदत करेल.
तुम्ही तेच केले. तुझे वडील खूप दुःखी झाले आणि तुम्ही घरी न सापडल्याने चिंतेत पडले. तुम्ही कुठे गेलात याचा विचार करू लागले. मी विष्णूशी त्याचे लग्न करण्याचे वचन दिले आहे. जर भगवान विष्णूने मिरवणूक आणली आणि मुलगी घरी आली नाही तर तो मोठा अपमान होईल. मी माझा चेहरा कुठेही दाखवू शकणार नाही. हा सगळा विचार करून गिरीराज तुमचा शोध जोरात घेऊ लागले.
येथे तुमचा शोध घेण्यात आला आणि दुसऱ्या बाजूला तुम्ही तुमच्या मैत्रिणीसह नदीच्या काठावरील गुहेत माझ्या उपासनेत लीन झाला. भाद्रपद शुक्ल तृतीयेला हस्त नक्षत्र होते. त्या दिवशी तुम्ही वाळूचे शिवलिंग बनवून व्रत केले. रात्रभर माझ्या स्तुतीची गाणी गात जागी. तुझ्या या वेदनादायक तपश्चर्याच्या प्रभावामुळे माझी मुद्रा थरथर कापू लागली. माझी समाधी तुटलेली आहे. मी ताबडतोब तुमच्यापुढे गेलो आणि तुमच्या तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन तुम्हाला वरदान मागण्यास सांगितले.
मग तुमच्या तपश्चर्येच्या परिणामस्वरूप मला तुझ्या समोर शोधल्यावर तू म्हणालीस – मी तुम्हला मनापासून पती म्हणून निवडले आहे. जर तुम्ही माझ्या तपश्चर्येने खरोखर येथे आला असाल तर मला तुमची सावत्र पत्नी म्हणून स्वीकारा.
मग मी तथास्तु म्हणत कैलास पर्वतावर परतलो. सकाळ उजाडताच तुम्ही तुमच्या मैत्रिणीसोबत सर्व उपासनेचे साहित्य नदीत वाहून उपवास मोडला. त्याच वेळी, गिरीराज, त्याचे मित्र आणि दरबारी सोबत तिथे आले आणि तुला शोधत होते आणि तुझ्या वेदनादायक तपश्चर्याचे कारण आणि उद्देश विचारला. त्यावेळी तुमची अवस्था पाहून गिरीराज खूप दुःखी झाले आणि वेदनेमुळे त्यांच्या डोळ्यात अश्रू तरळले.
त्याचे अश्रू पुसत, तुम्ही नम्र आवाजात म्हणालात – बाबा! मी माझ्या आयुष्याचा बहुतेक काळ कठोर तपश्चर्येत घालवला आहे. माझ्या तपश्चर्याचा एकमेव हेतू होता की मला महादेवला त्यांची पती म्हणून घ्यायचे होते. आज मी माझ्या तपश्चर्याच्या परीक्षेपर्यंत जगली आहे. कारण तुम्ही माझा विवाह विष्णूशी करण्याचा निर्णय घेतला होता, म्हणून मी माझ्या आराधनेच्या शोधात घर सोडले. आता मी तुमच्यासोबत घरी जाईन या अटीवर की तू माझा विवाह विष्णूशी नाही तर महादेवजीशी कराल.
गिरीराज सहमत झाले आणि तुम्हाला घरी घेऊन गेले. काही काळानंतर, त्यांनी आम्हा दोघांना शास्त्रीय कायद्यानुसार लग्नाच्या धाग्यात बांधले.
हे पार्वती! भाद्रपदातील शुक्ल तृतीयेला तुम्ही माझी उपासना करून जे व्रत केले होते, त्यामुळं मी तुमच्याशी लग्न करू शकलो. त्याचे महत्त्व असे आहे की मी हे व्रत पाळणाऱ्या कुमारिकांना इच्छित परिणाम देतो. म्हणून, प्रत्येक मुलीला शुभेच्छा देण्याची इच्छा आहे की त्याने हे व्रत पूर्ण प्रामाणिकपणे आणि विश्वासाने पाळावे.
Final Word:-
हरतालिका तृतीया म्हणजे काय Hartalika Tritiya in Marathi हा आर्टिकल तुम्हाला कसा वाटला आम्हाला कमेंट करून नक्की सांगा आवडल्यास आपल्या फ्रेंड आणि फॅमिली मध्ये शेअर करायला विसरू नका.
