माळढोक पक्षीची माहिती | Maldhok Bird Information In Marathi (Great Indian Bustard)

माळढोक पक्षीची माहिती Maldhok Bird Information In Marathi: आजच्या आर्टिकल मध्ये आपण माळढोक पक्षी याविषयी माहिती जाणून घेणार आहोत माळढोक पक्षी हा विशेष करून भारतीय पक्षी आहे ज्याला इंग्लिश मध्ये ग्रेट इंडियन बस्टर्ड “Great Indian Bustard” म्हणून ओळखले जाते.

माळढोक पक्ष्याला शास्त्रीय भाषेमध्ये (Ardeotis nigriceps) म्हणतात. भारतीय माळढोक हा भारतीय उपखंडामध्ये आढळणारा पक्षी आहे. हा पक्षी शहामृग याप्रमाणे दिसतो. उडणाऱ्या पक्ष्यांचे मध्ये सर्वात जास्त वजनाचा हा पक्षी आहे. सध्या या पक्षाची प्रजाती धोक्यात आलेली आहे. वारंवार शिकार केल्यामुळे हे पक्षी आता लुप्त होण्याच्या मार्गावर आहे. हे पक्षी भारताच्या वन्य जीवन संरक्षण कायदा 1972 अंतर्गत संरक्षित आहे.

माळढोक पक्षाची नावे
शास्त्रीय नाव	Ardeotis Nigriceps
मराठी नाव	माळढोक पक्षी
हिंदी नाव	सोन चीरीया
इंग्लिश नाव	Great Indian Bustard

माळढोक पक्षीची माहिती | Maldhok Bird Information In Marathi

ग्रेट इंडियन बस्टर्ड म्हणजेच माळढोक पक्षी हा भारतीय पक्षी आहे जगातील सर्वात उंच पक्षांमध्ये या पक्षाची नोंद आहे हा पक्षी भारतीय उपखंडात कोरड्या गवताळ प्रदेशामध्ये आढळतो त्याची सर्वात मोठी संख्या ही भारतातील राजस्थान या राज्यांमध्ये आढळतो.

द ग्रेट इंडियन बस्टर्ड किंवा GIB ( Ardeotis nigriceps ) ही एक अद्वितीय, गवताळ प्रदेश प्रजाती आहे जी एकेकाळी पश्चिम भारतातील 11 राज्यांमध्ये आणि दख्खनच्या पठारावर पसरली होती. गेल्या काही दशकांमध्ये, माळढोक पक्संषांची संख्या कमी होत चालेली आहे. प्रामुख्याने उच्च विदूत शक्ती टक्कर, गवताळ प्रदेश व्यापक आणि निकृष्ट दर्जा, हिंसक प्राणी कुत्रे आणि डुक्कर. यामुळे ही प्रजाती जवळजवळ नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहे, आणि IUCN द्वारे ‘क्रिटिकली एन्जेंडर’ म्हणून वर्गीकृत केली आहे.

सध्या, भारतातील GIB माळढोक संख्या खूपच लहान आणि खंडित आहे. या प्रजातीची संभाव्य पुनर्प्राप्ती करण्याची एकमेव संधी राजस्थानच्या थार लँडस्केपमध्ये आहे, जिथे पक्षी आता दोन अस्तित्वातील लोकसंख्येपर्यंत मर्यादित आहेत – एक जैसलमेरजवळील वाळवंट (राष्ट्रीय उद्यान) अभयारण्य आणि दुसरी गवताळ जमीन आणि शेतजमिनींमध्ये स्थित संख्या. पोखरण आणि रामदेवरा.

पक्षांची संख्या	५०-२४९
आयुमान	१२-१५ वर्षे
वजन	१५-१८ किलो
उंची	१ मी

माळढोक पक्ष्याचे निवास्थान (The habitat of Great Indian Bustard)

माळढोक पक्ष्याचे निवास्थान हा पक्षी प्रामुख्याने भारतामध्ये आणि पाकिस्तानमध्ये आढळणारा पक्षी आहे. भारतामध्ये हा पक्षी ऐतिहासिक दृष्ट्या पंजाब, हरियाणा, उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश छत्तीसगड, ओडिशा, आंध्र प्रदेश, राजस्थान, गुजरात, महाराष्ट्र, कर्नाटक आणि तामिळनाडू मध्ये आढळला जातो. आज हा पक्षी आंध्र प्रदेश, गुजरात, कर्नाटक, महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश आणि राजस्थान पाकिस्तानसह काही वेगवेगळ्या भागांमध्ये मर्यादित संख्येमध्ये आढळला जातो.

खंड	आशिया
उपखंड	दक्षिण आशिया
देश	भारत, पाकिस्तान

माळढोक पक्षाचा आकार (उंची आणि लांबी) शरीर रचना

माळढोक पक्षी म्हणजेच ग्रेट इंडियन बस्टर्ड चा आकार आणि उंची सर्वसामान्यपणे या पक्षाचे पाय लांब असतात लांब मान असलेला हा एक पक्षी आहे. त्याची उंची सुमारे 1.2 मीटर म्हणजेच चार फूट उंच आहे सर्वात मोठ्या माळढोक पक्ष्याचे वजन 15 किलो म्हणजेच ते 33 पाउंड असते. या पक्ष्यांमध्ये नर आणि मादी पंखांच्या पंखांच्या रंगावरून ओळखले जाते. यामध्ये नर पक्ष्याच्या डोक्याला काळे पंख असतात तसेच काळ्या किंवा राखाडी रंगाचे ठिपके सुद्धा असतात नर पक्ष्याच्या स्तनावर काळ्या पंखाचा एक लहान अरुंद पट्टा देखील असतो मादीच्या डोक्याला वरच्या बाजूला एक लहान काळा मुखुटासारखे पंख असतात.

माळढोक पक्षाचे अन्न (Great Indian Bustard Food)

माळढोक पक्षाचे अन्न माळढोक पक्षी म्हणजेच ग्रेट इंडियन बस्टर्ड हे सर्वपक्षीय पक्षी आहेत म्हणजेच ते आसपासच्या कोणत्याही कोणतेही अन्न खातात. ते लहान प्राणी आणि लहान सरपटणारे प्राणी यांची शिकार करतात. उन्हाळ्यामध्ये पावसातल्या टोळ आणि छोटे कीटक यासारख्या कीटकांची शिकार करतात. तसेच हे पक्षी बियाणे गहू शेंगा ना यासारखे शाकाहारी भोजन सुद्धा करतात.

माळढोक पक्षाचा प्रजनन काळ (The breeding season of the Maldhok Bird)

जेव्हा भारतात पर्जन्यमान हे सर्वात जास्त असते तेव्हा या पक्ष्यांचा प्रजनन काळ खूप मोठ्या प्रमाणात होतो. माळढोक पक्ष्यांमध्ये नर हे प्रजनन काळात एकटे राहतात हिवाळ्यामध्ये हे कळप करून राहतात. माळढोक पक्षाच्या प्रजनन काळ हा ते सप्टेंबर या महिन्यात असतो.

ग्रेट इंडियन बस्टर्ड्समध्ये बहुपत्नीक वीण प्रणाली आहे, जिथे प्रत्येक पुरुष अनेक महिलांसह संभोग करतो. मार्च ते सप्टेंबर दरम्यान होणाऱ्या प्रजनन हंगामात, नर “लेक” नावाच्या एका विशेष गटात एकत्र येतात आणि मादींना आकर्षित करण्यासाठी प्रदर्शन करतात. या काळात नर छाती फुगवतात आणि फुलकी पांढरी पिसे दाखवतात. पुरुषांमधील प्रादेशिक मारामारीमध्ये एकमेकांच्या शेजारी झुंजणे, एकमेकांविरुद्ध पाय एकमेकांशी झेप घेणे आणि प्रतिस्पर्ध्याचे डोके त्यांच्या मानेखाली लॉक करण्यासाठी खाली उतरणे समाविष्ट असू शकते. प्रेमसंबंधाच्या प्रदर्शनादरम्यान, नर जिभेखाली उघडणारी गुलर थैली फुगवतो जेणेकरून एक मोठी डळमळीत पिशवी मानेपासून खाली लटकलेली दिसते. शेपटी शरीरावर कोंबलेली असते. नर देखील शेपूट वर करतो आणि पाठीवर दुमडतो. नर अधूनमधून एक अनुनाद खोल तयार करतो, सुमारे 500 मीटरपर्यंत ऐकू येणारा बूमिंग कॉल.

माळढोक पक्ष्याचे नैसर्गिक शत्रू (The natural Enemy of the Great Indian Bustard)

माळढोक पक्ष्याचे नैसर्गिक शत्रू भारतीय ग्रेट इंडियन बस्टर्ड म्हणजेच माळढोक पक्षाचे काही नैसर्गिक शत्रू आहे त्यामध्ये गरुड आणि ईजिप्शियन गिधाड यांचा समावेश आहे. पण या पक्षाचा मुख्य शत्रू म्हणजे भारतातील राखाडी रंगाचे लांडगे आहेत हे त्यांच्या पिल्लांवर हल्ला करतात तसेच कोल्हे, मुंगूस, सरडे हे प्राणी त्यांच्या घरातून त्यांची अंडी चोरतात.

ग्रेट इंडियन बस्टर्ड्स आणि त्यांचे अधिवास

भारतात आढळणाऱ्या चार बस्टर्ड प्रजातींपैकी जीआयबी सर्वात मोठी आहेत, इतर तीन मॅकक्वीन बस्टर्ड, कमी फ्लोरिकन आणि बंगाल फ्लोरिकन आहेत. GIB च्या ऐतिहासिक श्रेणीमध्ये भारतीय उपखंडाचा बराचसा भाग समाविष्ट होता परंतु तो आता फक्त 10 टक्क्यांपर्यंत कमी झाला आहे. उड्डाण करणारे सर्वात वजनदार पक्ष्यांपैकी, GIB त्यांच्या निवासस्थान म्हणून गवताळ प्रदेशांना प्राधान्य देतात. पार्थिव पक्षी असल्याने, ते त्यांच्या निवासस्थानाच्या एका भागातून दुसऱ्या भागात जाण्यासाठी अधूनमधून उड्डाणांसह त्यांचा बहुतेक वेळ जमिनीवर घालवतात. ते कीटक, सरडे, गवताच्या बिया इत्यादी खातात.

नामशेष होण्याच्या काठावर

गेल्या वर्षी फेब्रुवारीमध्ये केंद्र सरकारने गांधीनगर येथे आयोजित युनायटेड नेशन्स कन्व्हेन्शन ऑन मायग्रेटरी स्पीसीज ऑफ वाइल्ड अॅनिमल्स (सीएमएस) च्या 13 व्या कॉन्फरन्स ऑफ पार्टीजमध्ये सांगितले होते की, भारतातील जीआयबी लोकसंख्या केवळ 150 झाली आहे. त्यापैकी 128 पक्षी होते. राजस्थानमध्ये, गुजरातच्या कच्छ जिल्ह्यात 10 आणि महाराष्ट्र, कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेशात काही. पाकिस्तान काही GIB चे आयोजन करेल असे मानले जाते. या भव्य पक्ष्यांच्या ऐतिहासिक श्रेणीमध्ये भारतीय उपखंडाचा बराचसा भाग समाविष्ट होता परंतु आता तो 90 टक्क्यांनी कमी झाला आहे, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. प्रजातींच्या लहान लोकसंख्येच्या आकारामुळे, इंटरनॅशनल युनियन फॉर कन्झर्व्हेशन ऑफ नेचर (IUCN) ने GIB चे वर्गीकरण गंभीरपणे धोक्यात आणले आहे, त्यामुळे ते जंगलातून नामशेष होण्याच्या उंबरठ्यावर आहेत.

WII संशोधनाने असा निष्कर्ष काढला आहे की, राजस्थानमध्ये, 18 GIBs ओव्हरहेड पॉवरलाईन्सशी टक्कर होऊन मरतात कारण पक्षी, त्यांच्या समोरच्या खराब दृष्टीमुळे, पॉवरलाइन वेळेत ओळखू शकत नाहीत आणि त्यांच्या वजनामुळे उड्डाणात जलद युक्ती करणे कठीण होते. योगायोगाने, कच्छ आणि थार वाळवंट ही अशी ठिकाणे आहेत ज्यांनी गेल्या दोन दशकांमध्ये प्रचंड अक्षय ऊर्जा पायाभूत सुविधा निर्माण केल्या आहेत, ज्यामुळे पवनचक्की बसवल्या जातात आणि कोर GIB भागात वीजवाहिन्या बांधल्या जातात. उदाहरणार्थ, 202-हेक्टर KBS च्या उत्तर, दक्षिण आणि पश्चिम सीमेवर पवनचक्क्या फिरतात तर त्याच्या पूर्व सीमेवर दोन पॉवर ट्रान्समिशन लाईन्स चालतात. केबीएसने पॉवरलाईनवर आदळल्यानंतर दोन जीआयबीच्या मृत्यूची नोंद केली आहे. कच्छमध्ये वारंवार पडणाऱ्या दुष्काळामुळे पडीक राहणाऱ्या शेतकऱ्यांच्या जमिनीची लागवड करून भूदृश्यातील बदल आणि कडधान्ये आणि चाऱ्यांऐवजी कापूस आणि गव्हाची लागवड ही GIB संख्या घसरण्याची कारणे आहेत.

माळढोक पक्षांची संख्या धोक्यात

ग्रेट इंडियन बस्टर्ड गंभीरपणे धोक्यात आहे, मुख्यतः शिकार आणि अधिवासाच्या नुकसानीमुळे ते त्याच्या पूर्वीच्या 90% श्रेणीतून संपुष्टात आले आहे. भूतकाळात, त्यांच्या मांसासाठी आणि खेळासाठी त्यांची मोठ्या प्रमाणावर शिकार केली जात होती आणि आज, प्रजातींची शिकार चालू राहू शकते. राजस्थान सारख्या काही ठिकाणी, इंदिरा गांधी कालव्याद्वारे सिंचन वाढल्याने शेती वाढली आहे आणि बदललेल्या अधिवासामुळे या भागातून महान भारतीय बस्टर्ड गायब झाले आहेत. काही लोकसंख्या पाकिस्तानात स्थलांतरित होते जेथे शिकारीचा दबाव जास्त असतो. प्रजातींना इतर गंभीर धोक्यांचा समावेश आहे वाळवंटातील रस्ते आणि विद्युत पॉवर लाईन्सचा विकास ज्यामुळे टक्कर-संबंधित मृत्यूचे कारण बनते. अक्षय ऊर्जा पायाभूत सुविधांचा प्रस्तावित विस्तार,ज्यामध्ये वाळवंट आणि गवताळ प्रदेशांच्या मोठ्या भागात सौर पॅनेल तैनात करणे समाविष्ट असू शकते हे पक्ष्यांच्या अधिवासासाठी आणखी एक धोका आहे.

राजस्राथान राज्य पक्षी: गोदावन (ग्रेट इंडियन बस्टर्ड)

• 1981 मध्ये गोदावनला राजस्थानचा राज्य पक्षी म्हणून घोषित करण्यात आले.
• हे मुख्यतः डेझर्ट नॅशनल पार्क – जैसलमेरमध्ये आढळते.
• जैसलमेरचे सावन गवत यासाठी योग्य आहे, त्याला सोहन पक्षी आणि लाजाळू पक्षी असेही म्हणतात.

FAQ

Q: माळढोक पक्षाच्या पिल्लाला काय म्हणतात?
Ans: चिक

Q: महान भारतीय बस्टर्ड स्थिती
Ans: लुप्त होण्याच्या मार्गावर

Q: भारतात 2021 मध्ये किती महान भारतीय बस्टर्ड शिल्लक आहेत
Ans: २४९

Q: ग्रेट इंडियन बस्टर्ड धोक्यात का आहे?
Ans: शिकारीमुळे आणि औद्योगिकरणामुळे

Q: भारतात किती महान भारतीय बस्टर्ड शिल्लक आहेत
Ans: २४९

Q: 2020 मध्ये जगात किती महान भारतीय बस्टर्ड शिल्लक आहेत
Ans: ५० ते २४९

Q: ग्रेट इंडियन बस्टर्ड मराठी नाव काय आहे?
Ans: माळढोक पक्षी

Q: राजस्थान मधील महान भारतीय बस्टर्ड
Ans:

Q: उत्तम भारतीय बस्टर्ड अंडी
Ans:

Q: माळढोक पक्षी अभयारण्य कुठे आहे?
Ans: सोलापूर जवळील नान्नज अभयारण्य हे माळढोक पक्षासाठी राखीव अभयारण्य आहे. हे महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे अभयारण्य आहे.

Q: माळढोक पक्षी कोणाचा मित्र आहे?
Ans: माळढोक पक्षी शेतकऱ्याचा मित्र आहे. कारण कि तो शेतातले कीटक खातो.

Q: माळढोक पक्ष्यांची संख्या घटत चालली आहे कारण
Ans: औद्योगिकरणामुळे

Q: सोलापूर जिल्ह्यातील अभयारण्य कोणत्या पक्षासाठी प्रसिद्ध आहे?
Ans: माळढोक पक्षी

• मधमाशी संपूर्ण माहिती
• कबुतर माहिती संपूर्ण माहिती

Final Word:-
माळढोक पक्षीची माहिती Maldhok Bird Information In Marathi हा आर्टिकल तुम्हाला कसा वाटला आम्हाला कमेंट करून नक्की सांगा आवडल्यास आपल्या फ्रेंड आणि फॅमिली मध्ये शेअर करायला विसरू नका.

माळढोक पक्षीची माहिती | Maldhok Bird Information In Marathi