अशोक स्तंभाची माहिती आणि इतिहास – Ashok Stambh Information in Marathi (History, Significance, Sarnath Ashoka Pillar, Ashok Stambhacha Itihaas, Ashok Stambhachi Rachna, Ashok Stambhatil Sihache Mahatva, Ashok Stambhacha History, Sarnath Ashoka Stambh Information in Marathi, Ashoka Stambh Allahabad Information in Marathi, Ashoka Stambh Vaishali Information in Marathi, Ashoka Stambh Delhi Inforamtion in Marathi, Ashoka Stambh Sanchi Inforamtion in Marathi)
अशोक स्तंभाची माहिती आणि इतिहास: प्राचीन काळातील भारतीय उपखंडातील पराक्रमी राजांपैकी एक, ‘सम्राट अशोक’ हा मौर्य वंशाचा तिसरा शासक होता. इ.स.पूर्व २७३ मध्ये सम्राट अशोकाने भारतावर राज्य केले. 232 बीसी पर्यंत राज्य केले. अशोकाच्या साम्राज्याने दक्षिणेला म्हैसूर, पूर्वेला बंगाल आणि आसाम, पश्चिमेला पर्शियाचा काही भाग, आता अफगाणिस्तान, दक्षिण आशिया आणि त्यापलीकडे आणि भारताचा बहुतांश भाग व्यापला होता.
बौद्ध साहित्यात सम्राट अशोकाचे वर्णन क्रूर आणि निर्दयी सम्राट असे केले आहे. त्यानंतर कलिंगाचे युद्ध झाले, त्यानंतर अशोकाने बौद्ध धर्म स्वीकारून बौद्ध बनले आणि आपले संपूर्ण आयुष्य बौद्ध धर्माच्या प्रचारासाठी वाहून घेतले आणि आपले संपूर्ण आयुष्य बौद्ध धर्मासाठी वाहून घेतले. अशोकाने केवळ भारतातच नव्हे तर जगभरात अनेक ठिकाणी बौद्ध धर्माचा प्रचार केला. सम्राट अशोकाने संपूर्ण भारतात अनेक ठिकाणी स्तूप बांधले, जे सर्व खूप लोकप्रिय आहेत.
यापैकी सारनाथचा स्तंभ (सारनाथ स्तंभ, सारनाथ अशोक स्तंभ) – हे भारताचे राष्ट्रीय प्रतीक म्हणून स्वीकारले गेले आहे.
अशोक स्तंभाचा इतिहास – Ashok Stambhacha Itihaas
बौद्ध धर्म स्वीकारल्यानंतर सम्राट अशोकाने बौद्ध धर्माचा खूप प्रचार केला. सम्राट अशोकाने भारतात अनेक स्तूप आणि स्तंभ बांधले. सम्राट अशोकाने बौद्ध धर्माचा खूप प्रसार केला आणि भारताबाहेरील देशांमध्येही त्याचा प्रसार केला. सम्राट अशोकाने आपला मुलगा महेंद्र आणि मुलगी संघमित्रा यांना बौद्ध धर्माचा प्रसार करण्यासाठी श्रीलंकेत पाठवले.
सम्राट अशोकाने तीन वर्षांत सुमारे ८४ हजार स्तूप बांधले, त्यांनी भारतात अनेक ठिकाणी स्तंभही बांधले. हे खांब भारतात खूप प्रसिद्ध झाले. त्यामध्ये विशेष शिल्पकला केली गेली आहे ज्यामुळे ती खूप सुंदर बनते. सारनाथ स्तंभ हे धर्माचे चाक फिरवण्याच्या घटनेचे स्मारक होते. धर्म संघाची अखंडता राखण्यासाठी त्याची स्थापना करण्यात आली.
अशोक स्तंभाची रचना – Ashok Stambhachi Rachna
अशोकस्तंभ सारनाथमध्ये आहे, जमिनीच्या आत वगळता बाकी सर्व गोलाकार आहे. जसजसे आपण स्तंभाच्या वरच्या दिशेने जातो तसतसे ते पातळ होत जाते. लोलकाच्या वर वक्षस्थळाचा वरचा भाग असतो. घशाखाली पक्षांसह उलटे कमळ आहे. हा खांब सुमारे ४५ फूट लांब आहे जो चुनारच्या वाळूच्या दगडाने बनलेला आहे. हे गोलाकार कंठ चक्राद्वारे चार भागांमध्ये विभागलेले आहेत. ज्यामध्ये अनुक्रमे हत्ती, घोडा, बैल आणि सिंह यांच्या आकृत्या समोर आल्या आहेत.
घशाच्या वरच्या बाजूला चार सिंहांचा पुतळा समोरासमोर उभा आहे आणि चारही सिंह वेगवेगळ्या चार दिशांना दिसत आहेत. म्हणजेच चारही पाठीमागे एकमेकांना जोडलेले असतात. या चार सिंहांच्या मूर्तींमध्ये 32 प्रवक्त्यांचे धर्मचक्र धारण केलेले एक दंड होता. हे धर्मचक्र भगवान बुद्धांच्या 32 महान व्यक्तिमत्त्वांचे प्रतीक होते. हा सारनाथस्तंभ दिसायला अतिशय अप्रतिम आहे.
अशोक स्तंभातील सिंहांचे महत्त्व – Ashok Stambhatil Sihache Mahatva
शाक्यसिंह आणि नरसिंह हे बुद्धाच्या समानार्थी शब्दात येतात. बौद्ध धर्मात बुद्ध हा सिंहाचा समानार्थी शब्द मानला जातो. म्हणूनच बुद्धाने उपदेश केलेल्या धर्मचक्र परिवर्तन सुतला बुद्धाची सिंहगर्जना म्हटले आहे. हे गर्जणारे सिंह धर्माच्या चाकात बदल झाल्यासारखे दिसतात.
जेव्हा बुद्धाला ज्ञान प्राप्त झाले तेव्हा त्यांचे भिक्षू चारही दिशांनी गेले आणि त्यांनी बहुजन हिताय सुखे यांना इसिपतन मृगदवामध्ये लोककल्याणाची आज्ञा दिली. जो आज सारनाथ या नावाने प्रसिद्ध आहे. म्हणून, चंद्रगुप्त मौर्याचा नातू आणि मौर्य काळातील तिसरा सम्राट ‘सम्राट अशोक’ याने स्तंभाभोवती सिंहांची गर्जना केली. आजच्या काळात त्याला अशोकस्तंभ म्हणतात.
भारतातील अशोकस्तंभ – अशोकस्तंभ इतिहास, भारतातील अशोकस्तंभ (Ashok Stambhacha Itihas/History)
सम्राट अशोकाने बौद्ध धर्माचा खूप प्रसार केला, यासोबतच भारतात अनेक ठिकाणी स्तूप आणि स्तंभ बांधले गेले. आज आम्ही काही अशोकस्तंभांबद्दल सांगत आहोत.
सारनाथ अशोक स्तंभ – Sarnath Ashoka Stambh Information in Marathi
इ.स.पूर्व २५० मध्ये सम्राट अशोक सारनाथ येथे एक स्तंभ बांधण्यात आला. ज्याला अशोकस्तंभ म्हणतात आणि सारनाथच्या स्तंभाला सारनाथ अशोक स्तंभ असेही म्हणतात. सारनाथ स्तंभाला भारताचे राष्ट्रीय चिन्ह म्हणून स्वीकारण्यात आले असून सारनाथ अशोक स्तंभ सारनाथ संग्रहालयात ठेवण्यात आला आहे.
या स्तंभाच्या वरती चार सिंहांच्या मूर्ती बसलेल्या आहेत, ज्यांच्या पाठी एकमेकांना लागून आहेत. या स्तंभावर तीन लेख लिहिले आहेत. पहिला लेख फक्त सम्राट अशोकाच्या काळात ब्राह्मी लिपीत लिहिला गेला आहे आणि दुसरा कुशाण काळातील आहे आणि तिसरा गुप्त काळातील आहे.
अशोक स्तंभ अलाहाबाद – Ashoka Stambh Allahabad Information in Marathi
हा अशोकस्तंभ सम्राट अकबराने १६व्या शतकात बांधला होता. हा अशोकस्तंभ अलाहाबाद किल्ल्याच्या बाहेर आहे. या स्तंभाच्या बाहेरील बाजूस ब्राह्मी लिपीत अशोकाचे शिलालेख दिसतात. असे म्हटले जाते की हा स्तंभ 1800 मध्ये पाडण्यात आला होता परंतु नंतर 1838 मध्ये ब्रिटिशांनी तो पुन्हा उभा केला.
वैशालीचा अशोक स्तंभ – Ashoka Stambh Vaishali Information in Marathi
कलिंग युद्धानंतर सम्राट अशोकाने बौद्ध धर्म स्वीकारला आणि ते बौद्ध धर्माचे अनुयायी झाले. भगवान बुद्धांनी वैशाली येथे शेवटचा उपदेश दिला. त्याच्या स्मरणार्थ सम्राट अशोकाने हा अशोकस्तंभ वैशाली येथे बांधला होता. हा अशोक स्तंभ बिहार राज्यातील वैशाली येथे आहे.
हा स्तंभ इतर सर्व खांबांपेक्षा वेगळा आहे. याच्या वर उत्तरेकडे तोंड करून दोषपूर्ण सिंहाची मूर्ती आहे. ही उत्तर दिशा ही भगवान बुद्धांच्या शेवटच्या प्रवासाची दिशा मानली जाते. या स्तंभाजवळ तलाव आणि अशोक स्तूप बांधला आहे. ज्याला राम कुंड म्हणतात. हे बौद्ध धर्मीयांचे पवित्र स्थान मानले जाते.
दिल्लीचा अशोक स्तंभ – Ashoka Stambh Delhi Inforamtion in Marathi
दिल्लीचा अशोक स्तंभ दिल्लीच्या फिरोजशाह कोटलामध्ये महान सम्राट अशोकाने ख्रिस्तपूर्व तिसऱ्या शतकात बांधला होता. हा स्तंभ पॉलिश केलेल्या वाळूच्या दगडापासून बनलेला आहे आणि 13.1 मीटर पर्यंत उंच आहे. असे मानले जाते की हा स्तंभ पूर्वी मेरठमध्ये होता. पण जेव्हा फिरोजशाह तुघलक 1364 मध्ये मेरठला गेला. मग त्याला हा खांब खूप आवडला आणि त्याला या खांबाची भुरळ पडली. यानंतर त्यांनी हा अशोकस्तंभ मेरठहून दिल्लीला आणून किल्ल्यासमोर बसवला.
सांचीचा अशोक स्तंभ – Ashoka Stambh Sanchi Inforamtion in Marathi
या स्तंभाची रचना सारनाथशी मिळतीजुळती आहे. या स्तंभाच्या वर चार सिंहांची शिल्पे आहेत, ज्यांच्या पाठी एकमेकांना लागून आहेत. हा स्तंभ मध्य प्रदेशातील सांची येथे आहे. हा स्तंभ तिसऱ्या शतकात बांधला गेला. या स्तंभाच्या संरचनेवर ग्रीको-बौद्ध शैलीचा जोरदार प्रभाव आहे. हा स्तंभ अनेक शतके जुना असूनही तो आजही नवीन दिसतो. सांचीच्या इतिहासाचे प्राचीन अवशेष म्हणून ते आजही मजबूत आहे.
या सर्व स्तंभांव्यतिरिक्त, अशोक स्तंभ भारतातील अमरावती, चंपारण बिहार, लॉरिया अरराजा, रामपुरवा आणि लॉरिया नंदनगढ, लुम्बिनी नेपाळ, निगाली सागर आणि रुम्मिन्देई येथेही आहेत.
खरा अशोकस्तंभ कुठे आहे?
सारनाथ संग्रहालय
स्तंभ, ज्याला कधीकधी अशोक स्तंभ म्हटले जाते, अजूनही त्याच्या मूळ स्थानावर आहे, परंतु सिंहाची राजधानी आता उत्तर प्रदेश, भारतातील सारनाथ संग्रहालयात आहे.
अशोकस्तंभ हे भारताचे राष्ट्रीय प्रतीक आहे का?
होय, सारनाथ येथील अशोकाची सिंहाची राजधानी हे भारतीय राष्ट्रीय चिन्ह आहे.
अशोकस्तंभ म्हणजे काय?
अशोकस्तंभ हे विजयाचे प्रतीक आहे. ज्यामध्ये बुद्ध धर्माची शिकवण दिलेली आहे.
भारतात किती अशोकस्तंभ आहेत?
अशोकाने उभारलेल्या स्तंभांपैकी वीस अजूनही टिकून आहेत ज्यात त्याच्या शिलालेखांचा समावेश आहे. प्राण्यांच्या कॅपिटलसह फक्त काही जिवंत आहेत ज्यापैकी सात संपूर्ण नमुने ज्ञात आहेत. दोन खांब फिरोजशाह तुघलकाने दिल्लीत हलवले.
अशोक स्तंभातील ४ सिहांचे महत्तव?
वास्तविक सारनाथ राजधानीत चार आशियाई सिंह पाठीमागे उभे आहेत, शक्ती, धैर्य, आत्मविश्वास आणि अभिमानाचे प्रतीक आहेत, गोलाकार तळावर बसवले आहेत. … शेवटी दत्तक घेतलेल्या चिन्हात, फक्त तीन सिंह दृश्यमान आहेत, चौथा दृश्यापासून लपलेला आहे.
