प्रस्तावना
स्वच्छ भारत अभियानावर निबंध मराठीमध्ये Swachh Bharat Abhiyan Nibandh In Marathi: पंतप्रधान ‘स्वच्छ भारत अभियान’ च्या क्रांतिकारी मोहिमांपैकी एक स्वतःच अद्वितीय आहे. भारत सरकारचा हा उपक्रम स्तुत्य आहे. आजकाल हा मुद्दा रोज चर्चेत असतो. हा विषय शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये देखील विविध स्पर्धा आणि परीक्षांमध्ये देण्यात आला आहे. ही पंतप्रधानांच्या विकास योजनांपैकी एक आहे. म्हणून प्रत्येकाने शैक्षणिक स्तरावर याची जाणीव असणे अपेक्षित आहे. हे लक्षात घेऊन आम्ही येथे काही छोटे -मोठे निबंध सादर करत आहोत. जे तुम्हाला विविध पैलूंवर मदत करेल.
स्वच्छ भारत अभियान हा भारत सरकारचा स्तुत्य प्रयत्न आहे. जर पाहिले तर आपला परिसर स्वच्छ ठेवणे ही आपली नैतिक जबाबदारी आहे. जर प्रत्येकाला त्यांच्या जबाबदाऱ्यांची जाणीव असती तर या मोहिमेची गरज भासली नसती.
प्रत्येकजण आपले घर साफ करतो, पण आपली सगळी घाण, कचरा बाहेर, रस्त्यावर, रस्ते आणि चौकात फेकतो ही लाजिरवाणी बाब आहे. संपूर्ण देश हे आपले घर आहे असे त्यांना वाटत नाही. तेही स्वच्छ ठेवणे हे आपले काम आहे. कोणीही शेजारी किंवा बाहेरचा माणूस ते साफ करायला येणार नाही, आपल्याला ते स्वच्छ करावे लागेल.
स्वच्छ भारत अभियानावर निबंध मराठीमध्ये | Swachh Bharat Abhiyan Nibandh In Marathi
स्वच्छ भारत अभियान सुरू झाले पंतप्रधान झाल्यानंतर माननीय श्री नरेंद्र मोदी यांनी 02 ऑक्टोबर 2014 रोजी गांधी जयंतीच्या निमित्ताने ही मोहीम सुरू केली होती. स्वच्छ भारत करण्यासाठी परिवर्तनकारी मोहीम सुरू करण्यात आली. भारत स्वच्छ पाहणे हे गांधीजींचे स्वप्न होते. गांधीजी नेहमी लोकांना त्यांचा परिसर स्वच्छ ठेवण्यास सांगत.
स्वच्छ भारत द्वारे, विशेषतः ग्रामीण भागातील लोकांमध्ये शौचालय वापरावे आणि उघड्यावर जाऊ नये यासाठी जागरूकता निर्माण करावी लागेल. तसेच खुल्यावर शौच करणे सर्व रोग पसरवतात. जे कोणासाठीही चांगले नाही.
गांधीजींच्या 145 व्या जयंतीपासून सुरू झालेल्या या मोहिमेला 2 ऑक्टोबर 2019 रोजी पाच वर्षे पूर्ण झाली. 2019 पर्यंत भारताला पूर्णपणे उघड्यावर शौचमुक्त (खुले शौचमुक्त) करण्याचे लक्ष्य आहे. हे ध्येय पूर्णपणे साध्य झाले नाही, परंतु त्याची आकडेवारी आश्चर्यकारकपणे वाढली आहे.
स्वच्छ भारत अभियान भूमिका The role of Swachh Bharat Abhiyan
गांधीजी नेहमी म्हणायचे की स्वातंत्र्यापेक्षा स्वच्छता महत्वाची आहे. या विधानावरून आपण समजू शकतो की स्वच्छता त्याच्या दृष्टीने किती महत्त्वाची होती. त्यांनी स्वच्छ आणि निरोगी भारताची कल्पना केली होती, जी माननीय पंतप्रधानांनी ती पूर्ण करण्याचे काम हाती घेतले. आतापर्यंत कोणीही त्याकडे लक्ष दिले नव्हते.
स्वच्छ भारत अभियान मोहीम काय आहे? What is Swachh Bharat Abhiyan Mohim
स्वातंत्र्यापूर्वी गांधीजींनी त्याची संकल्पना मांडली होती, परंतु अधिकृतपणे 1 एप्रिल 1999 पासून त्याची सुरुवात झाल्याचे मानले जाते. जेव्हा भारत सरकारने ग्रामीण स्वच्छता आणि संपूर्ण स्वच्छतेसाठी आयोगांची स्थापना केली. ज्याला नंतर 2012 मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंग यांनी संमती दिली आणि या योजनेला ‘निर्मल भारत अभियान’ असे नाव दिले.
सरकारी आकडेवारीबद्दल बोलायचे झाले तर आतापर्यंत सुमारे 10,19,64,757 घरांमध्ये शौचालये बांधण्यात आली आहेत. 6,03,055 उघड्यावर शौचमुक्त गावे झाली आहेत. 706 जिल्हे त्याच्या श्रेणीत आले आहेत. 36 राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेश मिळून हे अभियान यशस्वी करत आहेत. ‘गांधीजींचा चष्मा’ हा या मोहिमेचा Logo (प्रतीक) आहे. भारत सरकारच्या जलशक्ती मंत्रालयाअंतर्गत पेयजल आणि स्वच्छता विभागाकडे हे काम सोपवण्यात आले आहे.
पंतप्रधानांनी संपूर्ण देशाला जास्तीत जास्त संख्येने या मोहिमेत सामील होण्याचे आणि यशस्वी करण्यासाठी आवाहन केले. संपूर्ण देशाने त्याचे पालन केले आणि ही मोहीम देशव्यापी चळवळ म्हणून उदयास आली. पंतप्रधानांच्या विनंतीवरून मोठ्या सेलिब्रिटींनी या मिशनमध्ये हात जोडले. स्वच्छता चळवळीचा एक भाग म्हणून, प्रत्येकजण पंतप्रधानांसह रस्त्यावर उतरला. झाडू घेऊन पंतप्रधानांनी स्वतः वाराणसीतील गंगेच्या तीरावरील अस्सी घाट स्वच्छ केला.
उपसंहार
“तुम्हाला जगात जे काही बदल पाहायचे आहेत ते आधी स्वतःमध्ये अमलात आणा.” महात्मा गांधी
महात्मा गांधींचे हे म्हणणे स्वच्छतेलाही लागू होते. जर आपल्याला समाजात बदल पाहायचा असेल तर प्रथम आपल्याला स्वतःमध्ये बदल आणावा लागेल. प्रत्येकजण इतरांचा मार्ग शोधत राहतो.
स्वच्छता आपले शरीर आणि मन दोन्ही स्वस्थ आणि सुरक्षित ठेवते. आपल्याला हे इतर कोणासाठी नाही तर स्वतःसाठी करावे लागेल. ही जागरूकता जनतेपर्यंत पोहोचवावी लागेल. यासाठी आपल्याला जमिनीच्या पातळीवरून काम करावे लागेल. आपण लहानपणापासूनच मुलांमध्ये स्वच्छतेची सवय लावली पाहिजे. त्यांना हे शिकवावे लागेल की, कुत्रा जिथे बसतो, त्या ठिकाणी झाडू मारतो. जेव्हा प्राण्यांमध्ये स्वच्छतेबद्दल खूप जागरूकता असते, तेव्हा आपण मानव ती का नाही.
हे किती विडंबनाचे आहे की आमच्या सरकारला आमचे घर, परिसर वगैरे स्वच्छ करण्याची मोहीम राबवावी लागली आहे. भारतीय जनता देखील आश्चर्यकारक आहे, अगदी त्यांच्या स्वतःच्या कामासाठी, त्यांना सरकारचा चेहरा दिसतो. जर आपले घराचे अंगण स्वच्छ असेल तर ते फक्त आपल्यासाठी चांगले असेल, आजकाल आपण आपल्या वैयक्तिक स्वार्थासाठी इतरांकडूनही अपेक्षा करतो. ही सवय बदलावी लागेल. हे केवळ आपल्यासाठीच नव्हे तर संपूर्ण देशासाठी आवश्यक आहे. हे लक्षात घेऊन ही मोहीम सुरू करण्यात आली.
स्वच्छ भारत अभियान का सुरू झाले? Why Swachh Bharat Abhiyan Was Started
2 ऑक्टोबर 2014 रोजी सुरू झालेल्या या मोहिमेचा उद्देश गांधीजींच्या 150 व्या जयंती 2019 पर्यंत भारताला ‘स्वच्छ भारत’ बनवणे आहे. गांधीजींना त्यांच्या स्वप्नांचा भारत पाहण्यासाठी यापेक्षा चांगली श्रद्धांजली कोणती. कोणाला आश्चर्य वाटते की त्याची अजिबात गरज का होती. मी अनेक वेळा पाहिले आहे, लोक त्यांच्या घरात शौचालये असूनही बाहेर जातात. कारण त्यांनी अशी प्रवृत्ती केली आहे. हा विचार बदलण्यासाठी ही चळवळ सुरू करण्यात आली. ग्रामीण लोकांची मानसिकता बदलणे हे एक कठीण काम आहे.
भारताला उघड्यावर शौच करण्याच्या प्रवृत्तीपासून मुक्त करणे हे त्याचे पहिले ध्येय आहे. या अंतर्गत सरकारने प्रत्येक गावात शौचालये बांधली. या शौचालयांचा वापर करण्याचे आवाहनही त्यांनी लोकांना केले. बाहेर जाण्याची सवय सोडा. एवढेच नाही तर लोकांमध्ये जागरूकता पसरवण्यासाठी ठिकठिकाणी शिबिरे आयोजित केली जातात, पथनाट्यांच्या माध्यमातून त्यांना त्याचे फायदे कळवले जातात. ग्रामपंचायतींच्या मदतीने सर्व घरांमध्ये योग्य कचरा व्यवस्थापन देखील शिकवले जाते. आणि प्रत्येक घरात पाण्याची पाईपलाईनही टाकण्यात आली आहे. 1.25 अब्ज लोकसंख्या असलेला भारत, त्यापैकी अर्ध्याहून अधिक लोकसंख्या अजूनही खेड्यांमध्ये राहते.
जर आपण आकडेवारी पाहिली तर 2011 च्या जनगणनेनुसार सुमारे 72.2% लोकसंख्या 16.78 कोटी घरांतील गावांमध्ये राहते. आणि तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की केवळ 5.48 कोटी घरांमध्ये शौचालयांचा वापर केला जात आहे. याचा अर्थ 67% घरांतील लोक अजूनही या सुविधेचा लाभ घेत नाहीत. 2012-13 मध्ये पेयजल आणि स्वच्छता मंत्रालयाने केलेल्या सर्वेक्षणानुसार, 40% ग्रामीण घरांमध्ये शौचालये आहेत. 60% अजूनही शिल्लक आहे. जर आपण सरकारी खर्चाबद्दल बोललो तर 5 वर्षांसाठी अंदाजित रक्कम 62,009 कोटी रुपये आहे आणि यामध्ये केंद्र सरकारने सुमारे 14,623 कोटी रुपये दिले आहेत.
“जर आपण आपल्या घराचा मागचा भाग स्वच्छ ठेवू शकत नाही तर स्वराज अप्रामाणिक असेल. प्रत्येकाने स्वतःचा सफाई कामगार असावा.” महात्मा गांधी
गांधीजींचे हे विधान स्पष्टपणे सांगते की स्वच्छता आपल्या सर्वांसाठी किती महत्त्वाची आहे. ही मोहीम सरकारने मोठ्या उत्साहाने सुरू केली. आणि या संदर्भात बरेच काम देखील केले गेले आहे. आपल्या देशातील सर्व राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांनी त्यांचे योगदान दिले आहे. हा प्रवाह पुढे घेऊन उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री ‘योगी आदित्यनाथ जी’ यांनी सार्वजनिक ठिकाणी तंबाखू, गुटखा, पान इत्यादी उत्पादनांवर बंदी घातली आहे. कोणत्याही कार्यक्रमाचे यश लोकांच्या मानसिकतेवर अवलंबून असते. आजही ग्रामीण वातावरणातील वृद्ध लोक एकतर निरक्षर आहेत किंवा कमी शिकलेले आहेत. या परिस्थितीत परिस्थिती आणखी आव्हानात्मक बनते.
देशात स्वच्छतेबाबत जनजागृती करण्यासाठी सरकारकडून स्वच्छ भारत अभियान सुरू करण्यात आले आहे. आपण आपले घर असेच स्वच्छ ठेवतो, त्यामुळे आपला देशही स्वच्छ ठेवण्याची जबाबदारी आपली नाही का? कचरा इकडे तिकडे टाकू नका आणि कचरापेटीत टाका. महात्मा गांधींनी स्वच्छ भारताचे स्वप्न पाहिले होते, त्या संदर्भात गांधीजी म्हणाले, “स्वातंत्र्यापेक्षा स्वच्छता जास्त महत्वाची आहे.” यासाठी अनेक प्रयत्नही केले गेले, पण ते यशस्वी झाले नाहीत.
स्वच्छ भारत अभियान म्हणजे काय? What is Swachh Bharat Abhiyan
स्वच्छ भारत अभियान हे भारत सरकारने स्थापन केलेले राष्ट्रीय स्वच्छता अभियान आहे, ज्या अंतर्गत 4041 वैधानिक शहरांचे रस्ते, पदपथ आणि इतर अनेक ठिकाणे समाविष्ट आहेत. ही एक मोठी चळवळ आहे ज्याअंतर्गत 2019 पर्यंत भारत पूर्णपणे स्वच्छ होईल असे म्हटले होते. हे मिशन 2 ऑक्टोबर 2014 (145 वा वाढदिवस) बापूंच्या वाढदिवसाच्या शुभमुहूर्तावर सुरु करण्यात आले होते आणि 2 ऑक्टोबर 2019 (बापूंचा 150 वा वाढदिवस) पर्यंत पूर्ण करण्याचे लक्ष्य आहे. भारताच्या शहरी विकास आणि पेयजल आणि स्वच्छता मंत्रालयाने हे अभियान ग्रामीण आणि शहरी दोन्ही भागात राबवले आहे.
स्वच्छ भारत अभियानाची गरज The need for Swachh Bharat Abhiyan
या मिशनचे कार्य अखंडपणे चालू राहिले पाहिजे. भारतातील लोकांचे शारीरिक, मानसिक, सामाजिक आणि बौद्धिक कल्याण झाले आहे हे लक्षात आले आहे की ते पूर्णपणे आवश्यक आहे. भारताच्या सामाजिक स्थितीला प्रोत्साहन देण्यासाठी हे खऱ्या अर्थाने आहे, जे सर्वत्र स्वच्छता आणून सुरू केले जाऊ शकते. येथे काही मुद्दे खाली नमूद केले जात आहेत जे स्वच्छ भारत अभियानाची गरज दर्शवतात.
हे अत्यंत महत्वाचे आहे की भारतातील प्रत्येक घरात शौचालये आहेत, त्याचप्रमाणे उघड्यावर शौचाची प्रवृत्ती देखील नष्ट करणे आवश्यक आहे.
- महापालिकेच्या कचऱ्याचे पुनर्वापर आणि पुनर्वापर, सुरक्षित विल्हेवाट, वैज्ञानिक सांडपाणी व्यवस्थापनाची अंमलबजावणी.
- भारतातील लोकांच्या स्वतःच्या आरोग्याबद्दल विचार आणि स्वभावात बदल घडवून आणणे आणि स्वच्छतेच्या प्रक्रियेचे पालन करणे.
- ग्रामीण भागात राहणाऱ्या लोकांमध्ये जागतिक जागृती आणण्यासाठी आणि सामान्य लोकांना आरोग्याशी जोडण्यासाठी.
- स्थानिक पातळीवर कचऱ्याची विल्हेवाट नियंत्रित करणे, त्यात काम करणाऱ्या लोकांसाठी ब्लूप्रिंट तयार करण्यास मदत करणे.
- संपूर्ण भारतात स्वच्छता सुविधा विकसित करण्यासाठी खाजगी क्षेत्राचा सहभाग वाढवणे.
- भारत स्वच्छ आणि हरित करण्यासाठी.
- ग्रामीण भागातील जीवनमान सुधारण्यासाठी.
- आरोग्य शिक्षणाद्वारे समाज आणि पंचायती राज संस्थांना सतत स्वच्छतेची जाणीव करून देणे.
स्वच्छ भारत – स्वच्छ शाळा मोहीम Clean India – Clean School Campaign
ही मोहीम केंद्रीय मनुष्यबळ विकास मंत्रालयाने चालवली होती आणि शाळांमध्ये स्वच्छता आणण्याचे उद्दिष्ट आहे. या कार्यक्रमांतर्गत, 25 सप्टेंबर 2014 ते 31 ऑक्टोबर 2014 पर्यंत, केंद्रीय विद्यालय आणि नवोदय विद्यालय संघटना जिथे अनेक स्वच्छता उपक्रम आयोजित करण्यात आले होते जसे की विद्यार्थ्यांनी स्वच्छतेच्या विविध पैलूंवर चर्चा करणे, महात्मा गांधींचे शिक्षण, स्वच्छता आणि आरोग्य विज्ञानाशी संबंधित चर्चा. विषय, स्वच्छता उपक्रम (वर्ग, ग्रंथालय, प्रयोगशाळा, मैदान, बाग, स्वयंपाकघर, शेड शॉप, केटरिंग प्लेस इ.) शालेय परिसरातील स्वच्छता, महान लोकांच्या योगदानावर भाषण, निबंध लेखन स्पर्धा, कला, चित्रपट, चर्चा, चित्रकला, आणि आरोग्य आणि स्वच्छतेवरील नाटक इ. याशिवाय आठवड्यातून दोनदा स्वच्छता मोहीम राबवली जाईल ज्यात शिक्षक, विद्यार्थी आणि पालक सर्व सहभागी होतील.
निष्कर्ष
आम्ही असे म्हणू शकतो की या वर्षासाठी आम्ही आमच्या ध्येयामध्ये बऱ्याच अंशी यशस्वी झालो आहोत. ‘स्वच्छता ही देवाच्या दिशेने पुढची पायरी आहे’ ही म्हण आपण सर्वांनी ऐकली आहे. आम्ही आत्मविश्वासाने म्हणू शकतो की, जर भारतातील लोकांनी त्याचे प्रभावीपणे पालन केले तर येत्या काळात संपूर्ण देश स्वच्छ भारत अभियानासह देवाच्या निवासस्थानासारखे होईल. सच्चे नागरिक म्हणून आपले कर्तव्य आहे, घाण पसरवू नये किंवा पसरू देऊ नये. देशाला तुमच्या घरासारखा प्रकाशमान करा जेणेकरून तुम्हीही अभिमानाने सांगू शकाल की तुम्ही भारतीय आहात. जर तुम्हाला “स्वच्छ भारत अभियानावर निबंध मराठीमध्ये Swachh Bharat Abhiyan Nibandh In Marathi” या निबंधा विषयी PDF Download कराची असेल तर येथे क्लिक करा. PDF Download
