भारताचा पहिला उपग्रह कोणता?

भारताचा पहिला उपग्रह आर्यभट्ट होता. तो 19 एप्रिल 1975 रोजी सोव्हिएत कॉसमॉस-3M प्रक्षेपण वाहनाद्वारे प्रक्षेपित केला गेला. आर्यभट्ट हा एक 24.5 किलोमीटर वजनाचा उपग्रह होता जो पृथ्वीभोवती 600 किलोमीटरच्या कक्षेत प्रदक्षिणा घालत होता. त्याने पृथ्वीच्या वातावरणाचा अभ्यास केला आणि पृथ्वीवरील वायुमंडलीय प्रदूषणाचा मागोवा घेतला.

आर्यभट्टचे नाव प्रसिद्ध भारतीय खगोलशास्त्रज्ञ आर्यभट्ट यांच्या नावावर ठेवण्यात आले होते. आर्यभट्ट हे एक महान गणितज्ञ आणि खगोलशास्त्रज्ञ होते, ज्यांना ज्योतिषशास्त्राच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावली.

आर्यभट्टच्या यशानंतर, भारताने अनेक इतर उपग्रह प्रक्षेपित केले आहेत. आज, भारत हे एक प्रमुख अवकाश प्रगत देश आहे आणि त्यात अनेक उपग्रह आणि अंतराळ यान आहेत.

आर्यभट्ट हा भारताचा पहिला उपग्रह होता, जो 19 एप्रिल 1975 रोजी कॉसमॉस-3M प्रक्षेपण वाहनाचा वापर करून अस्त्रखान ओब्लास्टमधील सोव्हिएत रॉकेट प्रक्षेपण आणि विकास साइट कपुस्टिन यार येथून प्रक्षेपित करण्यात आला. हे भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) द्वारे बांधले गेले आणि सोव्हिएत इंटरकोसमॉस कार्यक्रमाचा एक भाग म्हणून सोव्हिएत युनियनने लॉन्च केले ज्याने अनुकूल राज्यांसाठी जागा उपलब्ध करून दिली.

आर्यभट्ट हा २४.५ किलोचा (५४ पौंड) उपग्रह होता ज्यामध्ये चार वैज्ञानिक उपकरणे होती:

• क्ष-किरण खगोलशास्त्र प्रयोग: या प्रयोगात सूर्य आणि इतर खगोलीय वस्तूंचे क्ष-किरण मोजले गेले.
• आयनोस्फियर प्रयोग: या प्रयोगाने पृथ्वीच्या आयनोस्फियरची घनता आणि रचना मोजली.
• सौर पवन प्रयोग: या प्रयोगात सौर वाऱ्याचे कण आणि पृथ्वीच्या वातावरणाशी त्यांचा परस्परसंवाद मोजला गेला.
• गॅमा-किरण प्रयोग: या प्रयोगात सूर्य आणि इतर खगोलीय वस्तूंमधून येणारे गॅमा किरण मोजले गेले.

पृथ्वीच्या वातावरणाचा आणि सूर्याचा अभ्यास करणे हे आर्यभट्टाचे ध्येय होते. क्ष-किरण खगोलशास्त्र आणि गॅमा-किरण खगोलशास्त्रातही प्रयोग केले. आर्यभट्ट 1992 मध्ये पृथ्वीच्या वातावरणात परत येईपर्यंत सुमारे 17 वर्षे कार्यरत होते.

आर्यभट्ट हे भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमासाठी एक महत्त्वाची मोहीम होती. याने उपग्रहांची रचना, निर्मिती आणि प्रक्षेपण करण्याची भारताची क्षमता दाखवून दिली आणि भारताच्या भविष्यातील अंतराळ मोहिमांसाठी मार्ग मोकळा झाला.

येथे आर्यभटाच्या काही उपलब्धी आहेत:

• हा भारताचा पहिला उपग्रह होता.
• विकसनशील देशाचा हा पहिला उपग्रह होता जो पृथ्वीच्या जवळच्या कक्षेत ठेवला गेला होता.
• क्ष-किरण खगोलशास्त्र, आयनोस्फीअर भौतिकशास्त्र, सौर भौतिकशास्त्र आणि गॅमा-किरण खगोलशास्त्र यामध्ये प्रयोग केले.
• यामुळे भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमाचा विकास करण्यात मदत झाली आणि भविष्यातील भारतीय अंतराळ मोहिमांचा मार्ग मोकळा झाला.

आर्यभट्ट हे भारताच्या वैज्ञानिक आणि तांत्रिक कामगिरीचे प्रतीक आहे. हे एक स्मरणपत्र आहे की भारत हा एक सक्षम आणि महत्वाकांक्षी देश आहे जो विश्वाचा शोध घेण्यासाठी कटिबद्ध आहे.